Maturzyści na trójkę

O tym, że absolwenci szkół średnich i wyższych mają problem z odnalezieniem się na rynku pracy, mówi się od dawna. Pracodawcy zwracają uwagę na niskie kompetencje świeżo upieczonych absolwentów obarczając winą przede wszystkim system edukacji - niski poziom kształcenia i program niedostosowany do potrzeb rynku pracy. Jak jest naprawdę?

Wyniki z 20 szkół

Kuratorium Oświaty w Katowicach, realizując projekt "Mój wybór, mój zawód, moja kariera" postanowiło między innymi, wziąć pod lupę maturzystów sprawdzając w jakim stopniu są oni gotowi do tego, by sprostać wymaganiom rynku pracy - innymi słowy jakie kompetencje wymagane przez pracodawców posiadają a jakie powinni rozwijać. Ta część projektu realizowana była przez Górnośląską Wyższą Szkołę Handlową oraz BPSC SA, firmę świadczącą usługi doradcze w obszarze HR i dostawcę systemu mHR wspierającego zarządzanie pracownikami, który wykorzystano w projekcie.

Zadaniem BPSC było opracowanie narzędzi umożliwiających ocenę kompetencji oraz dobór testów badających predyspozycje przydatne w środowisku pracy absolwentów techników. Firma była też odpowiedzialna za realizację badań. - Na bazie 25 kierunków kształcenia opracowaliśmy ponad 100 opisów stanowisk pracy w zawodach pokrewnych z kierunkami kształcenia. Zawierały one wykaz podstawowych zadań zawodowych oraz oczekiwanych kompetencji umożliwiających ich skuteczną realizację. Uwzględniliśmy także kompetencje opisane w podstawach programowych. Następnie uczniowie dokonali samooceny kompetencji na poziomie wskaźników behawioralnych czyli opisanych zachowań wymaganych na danym stanowisku, wykonali także testy predyspozycji ogólnych i zawodowych przy zastosowaniu obiektywnego systemu informatycznego. Z takich samych narzędzi korzystają przedsiębiorstwa przy okresowej ocenie czy też rekrutacji pracowników więc wyniki jakie uzyskaliśmy należy uznać za bardzo miarodajne - zdradza kulisy przedsięwzięcia Anna Węgrzyn, kierownik projektu mHR w BPSC, doświadczony praktyk zarządzania zasobami ludzkimi.

Na przestrzeni dwóch lat w ramach projektu "Mój wybór, mój zawód, moja Kariera" przebadano w sumie 950 uczniów klas maturalnych z 20 szkół technicznych województwa śląskiego. Kompetencje oceniano w 5 stopniowej skali, gdzie 3 poziom rozwoju oznacza, że kompetencje są wystarczające na stanowisku, na którym może zostać zatrudniony absolwent bez stażu.

Średnia spada

W tym roku, podobnie jak i w ubiegłym roku najniżej ocenianą kompetencją była kreatywność oraz innowacyjność. Średnia ocena z 20 przebadanych szkół wyniosła 3,14. Stosunkowo słabo wypadło także budowanie relacji (3,33) i wywieranie wpływu (3,42). Najwyżej oceniono pracę zespołową (3,71) oraz umiejętności komunikacyjne (3,86). Co ciekawe, wyniki oceny kompetencji niezbędnych w środowisku pracy tegorocznych absolwentów są niższe niż uczniów klas z roku 2013/14. Być może jest to efekt rozszerzenia oceny uczniów o ocenę wykonywaną przez nauczycieli/wychowawców (180 stopni).

- Dobra informacja płynąca z badań jest taka, że średnia ogólna ocena rozwoju wszystkich kompetencji jest wyższa niż 3 a więc statystycznie jest to poziom wystarczający na stanowiskach proponowanych absolwentom szkół średnich. Zła, że średnia ogólna poziomu rozwoju kompetencji tegorocznych maturzystów jest niższa niż tych, którzy kończyli szkołę w ubiegłym roku. Dodatkowo w niektórych obszarach wykazane luki kompetencyjne są znaczące - tłumaczy Anna Węgrzyn z BPSC.

Własny biznes? Nie chcę, nie umiem, nie orientuję się

Organizatorzy badania przyjrzeli się lukom kompetencyjnym czyli wynikom na poziomie 1 i 2.
W ubiegłym roku nie stwierdzono luk w stosunku do wymagań stanowiska dla dwóch kompetencji: budowania relacji oraz umiejętności komunikacyjnych. W tym roku wynik dla tej ostatniej kompetencji też jest bardzo dobry - procent luk określono na poziomie zaledwie 0,6, niski procent luk uzyskano także dla kompetencji "otwartość na zmiany" oraz "wiara w siebie" (3,7%). Dla kompetencji "praca zespołowa" stwierdzono nawet nadwyżki kompetencji na poziomie 10%.

Cień na wyniki badań rzuca jednak wysoki poziom braku kompetencji "orientacja na rynek / otoczenie gospodarcze w tym własna działalność gospodarcza". Na pytanie: "Co powinieneś zrobić/opracować, aby uruchomić własną, przynoszącą dochód działalność gospodarczą?" uczniowie bardzo często odpowiadali "Nie chcę", "Nie wiem", tylko nieliczni badani mieli jakikolwiek pojęcie o otoczeniu gospodarczym.

Twarde lądowanie na rynku pracy

W roku szkolnym 2014/2015 uzyskano wyższy procent luk, niż w roku ubiegłym dla kompetencji: budowanie relacji, praca zespołowa oraz orientacja na cel. Wysoki procent luk stwierdzono także dla kompetencji "radzenie sobie ze stresem" oraz "wywieranie wpływu" (8,6%).

Poziom rozwoju kompetencji "wywieranie wpływu" ma istotne znaczenie dla funkcjonowania osoby w środowisku pracy, szczególnie na stanowiskach kierowniczych oraz specjalisty. Umiejętność zjednywania otoczenia, przekonywania do swoich poglądów to umiejętności przywódcze, których posiadanie decyduje o rozwoju kariery w organizacji. Choć kompetencja ta bazuje na pewnych predyspozycjach wrodzonych to istotne znaczenie dla jej rozwoju ma też otoczenie, rodzaj podejmowanych osobistych aktywności (szkolnych i poza szkolnych) sposób prezentacji rezultatów swojej obecnej pracy. Mam na myśli klasówki czy odpowiedzi ustne, referaty, prezentacje, dyskusje, burza mózgów, debaty, itd. - opowiada Anna Węgrzyn z BPSC.

Jeśli zsumujemy luki i tzw. "słabe 3", to najsłabiej wypadają kompetencje: "orientacji na rynek/otoczenie gospodarcze w tym własna działalność gospodarcza" (24,3%), "radzenie sobie ze stresem" (18,4%), "poszukiwanie informacji" (17,9%) oraz "orientacja na cel" (17%). W porównaniu do ubiegłego roku wzrósł poziom luk kompetencyjnych związanych z orientacją na rynek - o blisko 4 pp.

Wyniki badań to bardzo ważna wskazówka dla dyrekcji szkół i nauczycieli. Obok przekazywania wiedzy przedmiotowej niezmiernie istotne dla przyszłości absolwentów jest rozwijanie kompetencji, które mają duży wpływ na ich losy na rynku pracy. Maturzysta, który posiadł wiedzę techniczną nawet w stopniu bardzo dobrym, ale nie radzi sobie z poszukiwaniem informacji lub nie jest świadom pewnych rynkowych mechanizmów, może mieć duży problem ze znalezieniem pracy i/lub utrzymaniem się na stanowisku. - zauważa Anna Węgrzyn z BPSC.

Wszystkie szkoły uczestniczące w projekcie otrzymały precyzyjne raporty z badań. Raporty te poddane były analizie, której efektem powinny być działania polegające na modyfikacji programów/metod nauczania w celu eliminacji w kolejnych latach ujawnionych luk kompetencyjnych. Efekty będzie można zaobserwować w następnym roku szkolnym.

Jeśli studia to zaoczne

Przy okazji realizacji badania uczniów zapytano także o przyszłość. Duża grupa osób wybiera się na studia, przy tym większość osób ma zamiar studiować zaocznie. Prawie połowa uczniów z którymi rozmawiano deklarowała chęć lub miała już zaplanowany wyjazd za granicę do pracy, w tym cześć deklarowała, że jest to wyjazd na stałe. Najczęściej wymieniane kierunki wyjazdu za granicę do pracy to: Niemcy, Anglia, Szwecja,

Projekt badawczy był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX: "Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach", Działanie 9.2. "Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego".

Najwyżej i najniżej ocenione kompetencje	Rok 2013/14
Praca zespołowa	4,18
Umiejętności komunikacyjne	4,12
Wywieranie wpływu	3,55
Kreatywność i innowacyjność	3,05

Najwyżej i najniżej ocenione kompetencje	Rok 2014/15
Umiejętności komunikacyjne	3,86
Praca zespołowa	3,71
Budowanie relacji	3,33
Kreatywność i innowacyjność	3,14

Kompetencja	Największe luki i wyniki wątpliwe tzw . słabe "3" (w procentach)
	2013/2014	2014/2015
Wywieranie wpływu	22,4
Radzenie sobie ze stresem	21	18,4
Orientacja na rynek/otoczenie gospodarcze w tym własna działalność	20,4	24,3
Poszukiwanie informacji	17,7	17,9
Orientacja na cel		17