Wiedza o społeczeństwie, matura 2012, poziom rozszerzony

Socjaliści, wznieciwszy zazdrość (ubogich do bogatych), mniemają, że dla usunięcia przepaści między nimi znieść trzeba prywatną własność [...]. Poprzez tę przemianę posiadania prywatnego na wspólne, zapewniającą, jak sądzą, równy podział rzeczy i korzyści, spodziewają się socjaliści uleczyć obecne zło. To jednak nie rozwiąże trudności, a samej klasie robotników przyniesie w rezultacie szkodę. Jest ponadto ten pogląd niesprawiedliwym; zadaje bowiem gwałt prawym właścicielom [...].

Celem państwa objęci są wszyscy obywatele: jest nim bowiem dobro wspólne [...]. Państwo winno otoczyć opieką różne interesy robotnika [...], wyzwolić pracowników z niewoli ludzi chciwych, którzy dla celów zysku bez miary nadużywają osób, jak rzeczy martwych.

Państwo, poza utrzymaniem prawa i porządku, zapewnia powszechny dostęp do oświaty i służby zdrowia; gwarantuje najuboższym szereg osłon socjalnych; w gospodarce podejmuje działania zmierzające do regulowania rynku.

Po II turze wyborów prezydenckich w Polsce w lipcu 2010 roku prezydent elekt Bronisław Komorowski, pełniący jako Marszałek Sejmu obowiązki głowy państwa, złożył mandat poselski.

Zmienił się charakter konfliktów, a siła, również militarna, państw zależy od sposobu, w jaki wytwarzają bogactwo [...]. Wkraczamy w świat [...], w którym żadne mocarstwo nie będzie w stanie samodzielnie dyktować warunków gry.

Demokracja jako forma ustrojowa dopiero wtedy ma realne szanse na społeczne zakorzenienie, naturalne i sprawne funkcjonowanie, gdy ma oparcie w demokratyzmie wzorów kulturowych, w cechach mentalności oraz obyczajowości rozpowszechnionej i dominującej w danym społeczeństwie. Co więcej, gdy niejako wyrasta z utrwalonej, względnie ciągłej tradycji demokratyzmu w stosunkach społecznych [...]. Demokracja „narzucana” (np. importowana i przeszczepiana przez suwerenny, może nawet światły, modernizacyjnie nastawiony ośrodek reformatorski czy też „nadawana” krajom wyzwolonym z dyktatur siłą nacisku zewnętrznego [...]) przyjmuje się, jak wiadomo, opornie. I raczej sama degeneruje się w zderzeniu z lokalną tradycją autorytarną i konserwatywną niż przekształca więzi społeczne [...].

Trudno o rzeczywisty i pełny, czyli autentyczny demokratyzm w warunkach ostrych kontrastów socjalno-ekonomicznych, sztywnej hierarchizacji społeczeństwa, antagonizmów i niemal wojennych konfliktów społecznych [...]. Możliwa jest demokracja pozorna, fasadowa, selektywna (i o tyle ułomna).

„New York Times” z 28 grudnia 1989 roku donosił, że pewien mieszkaniec Egiptu indagowany na temat przemian w Europie Wschodniej powiedział: „Nie ma teraz ucieczki przed demokracją”. Czyżby przewidywał on demokratyzację świata arabskiego na zasadzie efektu lawiny, o którym szeroko rozpisywał się teoretyk demokratyzacji Samuel P. Huntington?

[...] to, co obecnie obserwujemy to tylko jeden z etapów modelowej fali demokratyzacji polegający na tym, że w wyniku masowych spontanicznych protestów obalane są rządy autorytarne [...]. W modelowym ujęciu fala demokratyzacji obejmuje jeszcze dwa etapy, a mianowicie: ustanowienie reżimu demokratycznego oraz jego konsolidację.

Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczął się proces transformacji ustrojowej doprowadzający do stworzenia podstaw państwa demokratycznego w Turcji [...]. Wybory parlamentarne przestały mieć charakter fasadowy wraz z upadkiem systemu jednopartyjnego, do czego przysłużył się prezydent Turcji [...] İsmet İnönü [...]. Jeśli chodzi o respektowanie zasad demokracji oraz praw człowieka, wyróżniały się jednak przede wszystkim reformy z lat 2002–2004 mające na celu spełnienie politycznych kryteriów członkostwa w Unii Europejskiej, tzw. kryteriów kopenhaskich. [...] (Obecnie) mamy do czynienia w Turcji z demokracją nieskonsolidowaną, a więc z takim systemem politycznym, w którym występują instytucje proceduralnej demokracji, ale brakuje rzeczywistego konsensu elit odnośnie demokratycznego porządku w polityce.

Pierwsze lata przemian społeczno-politycznych w krajach WNP ujawniły, że transformacja posttotalitarna wcale nie musi być procesem jednoliniowym prowadzącym do realizacji zunifikowanego modelu demokracji, a także wiązać się z fundamentalną wymianą elit władzy [...]. Również nie sprawdziła się teza, że transformacja demokratyczna jest wyjściową i warunkującą wdrażanie mechanizmów wolnego rynku. [...]

[Aksamitne rewolucje] przyniosły efekt odmienny od oczekiwanego. Zamiast dać impuls do wymiany przywódców i elit władzy, przyspieszenia procesów demokratyzacji i budowy społeczeństw obywatelskich, skutkowały kryzysami i autorytaryzmem [...].

Wyrażenie „aksamitna rewolucja” po raz pierwszy użyte zostało jeszcze w okresie trwania trzeciej fali na określenie pokojowego przejęcia władzy w Czechosłowacji w 1989 r. Od tego czasu termin ten poniekąd usamodzielnił się – zaczął służyć ogólnej charakterystyce rodzajowej rewolucji demokratycznych czwartej fali [...]. Aksamitne rewolucje, inspirowane i popierane przez Stany Zjednoczone, wstrząsnęły geopolityką obszaru byłego ZSRR [...]. Jeśli chodzi o prezydenta George’a W. Busha, to na wiosnę 2005 r. potwierdził on wolę Stanów Zjednoczonych, by eksportować demokrację nawet do najbardziej oddalonych zakątków na świecie. Mówił o zalewającej planetę „fali wolności”.

Białorusinem na Białostocczyźnie jest [na ogół] ten, kto Białorusinem się czuje, jest wyznania prawosławnego, pozostaje w bliskim związku z białoruską kulturą, urodził się w białoruskiej rodzinie, cechuje się postawami solidarności etnicznej. Obok wyznania prawosławnego, podstawową częścią składową białoruskiej tożsamości narodowej jest posiadanie własnego odrębnego języka [...]. Przynależność do kategorii Białorusinów ukształtowana została głównie na zasadzie rozbudowanych więzi wewnątrzgrupowych [a nie] w wyniku poczucia solidarności z białoruskim państwem.

Według spisu z 1989 roku [w Białoruskiej SRR] tylko 56 tys. Polaków (13,3%) wymieniło polski jako język ojczysty [...]. Dodatkowo 2/3 mówiących po polsku posługuje się miejscowym dialektem regionalnym, często bez umiejętności czytania i pisania w tym języku. Dużo większą rolę odgrywa religia. Szczególnie wśród starszych osób ze środowiska wiejskiego katolicyzm stanowi jedyny, zastępujący wszystkie inne, wyznacznik polskiej identyfikacji [...]. Dla zdecydowanej większości miejscowych Polaków polskość jest wyborem dokonywanym wbrew cechom ich kultury, która jest etnicznie tradycyjnie białoruska lub nabyta rosyjska.

Wśród typowych sformułowań definiujących, co to znaczy być Polakiem, najczęściej pojawiały się następujące: być Polakiem to „nie skrywać polskości”, „nie wypierać się polskości”, „nie wstydzić się polskości”, „nie obawiać się polskości” [...]. Przerwanie międzypokoleniowego przekazu polskości jest postrzegane jako „zdrada” polskości [...].

Nie można „stać się” Łotyszem, czy Rosjaninem, kiedy pochodzi się z polskiej rodziny [...]. Bóg, powołując człowieka do życia, powołuje go jako przedstawiciela określonego narodu – Polaka, Łotysza, Rosjanina [...]. Świadoma zmiana narodowości, odrzucenie swej narodowości, nie zrywa więzi z narodem. Ktoś, kto to czyni, jest nadal postrzegany jako członek narodu, lecz uważa się go za odszczepieńca, zdrajcę [...].

Wynarodowienie, pomimo tzw. przyczyn obiektywnych, takich jak [w okresie ZSRR]: rusyfikacja, brak polskich szkół, [...] brak polonijnych organizacji, posiada również przyczyny o charakterze subiektywnym [...]. Wyparcie się polskości, odrzucenie jej miało często na celu – jak to wynika z potocznych obserwacji – poprawę bytu, zwiększenie szans życiowych, zrobienie kariery.

Traktowanie identyfikacji narodowej jako cechy predestynowanej w sposób automatyczny i fatalistyczny coraz mniej odpowiada perspektywom współczesnego świata, nacechowanego przestrzenną i społeczną ruchliwością. Większość ludzi, także w rozwiniętych krajach Europy, zachowuje wprawdzie w ciągu swego życia narodowość przekazaną przez rodzinę swego pochodzenia, nie jest to jednak naturalna konieczność, ale rezultat kulturowego oddziaływania, które może ulec modyfikacji. [...] identyfikacja narodowa może ulec całkowitej przemianie w toku życia jednostki. Taka przemiana jest tutaj określana jako konwersja narodowa.