WOS, matura 2019 - poziom rozszerzony - pytania i odpowiedzi

O procesie społecznym
Silna więź łączy dziecko z rodzicami, którzy są dla niego najważniejszymi osobami przekazującymi wiedzę o otaczającym świecie i jego regułach. Związek ten sprawia, że dziecko łatwo utożsamia się z rodzicami i bez trudu, wręcz automatycznie, przejmuje i internalizuje ich sposób widzenia świata, ich wartości, postawy, wzory zachowań.


Podaj nazwy procesu społecznego i środowiska społecznego, których dotyczy tekst.

Tekst 1.
O koncepcji obcości według Jana Stanisława Bystronia [...] [W]yobrażenia o obcych są logicznym następstwem zawyżonych wyobrażeń na temat grupy własnej. Pozytywnemu, wyidealizowanemu autoobrazowi danej grupy odpowiadają negatywne, pejoratywne wyobrażenia na temat grup obcych, w których podkreśla się niższość obcych, ich śmieszność.


Tekst 2.
O postrzeganiu kultury rosyjskiej przez Jakutów „Wszystkim wiadomo było, że Rosjanie to wyższa nacja. [...] Jakut zawsze powinien podporządkować się Rosjaninowi. [...] Za Chruszczowa wstydziliśmy się, że jesteśmy Jakutami. [...] Wstydziliśmy się mówić po jakucku. Kto lepiej znał rosyjski, ten wyżej trzymał głowę. Jakuci starali się posyłać dzieci do klas rosyjskich”. [...] Wartości kultury tradycyjnej [Jakuci] odrzucali z nadzieją, że taka postawa uwolni ich od piętna „dzikusa”, a przede wszystkim umożliwi samorealizację, rozwój. Ich światopogląd kształtował się z dala od wioskowej małej ojczyzny, a często na pozarepublikańskich uniwersytetach.

O typie społeczeństwa

O jednej z mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej

Kazimierz Wielki zezwolił mieszkającym we Lwowie przedstawicielom tej mniejszości sądzić się według własnego prawa. Jako chrześcijanie żyli na ogół w zgodzie zarówno z ludnością polską, jak i ruską. Z biegiem czasu coraz bardziej asymilowali się z Polakami, co wiązało się z ich stopniowym bogaceniem się. Tylko biedniejsi ulegali rutenizacji. Byli kupcami, rzemieślnikami, tłumaczami-dyplomatami oraz właścicielami ziemskimi. Ceniąc sobie wykształcenie, dochowali się lekarzy, inżynierów i artystów. W następstwie drugiej wojny światowej osiedlili się w Polsce centralnej i zachodniej. Prócz kościołów w Krakowie i Gliwicach, ich obrządek wyznaniowy – o nazwie zawierającej nazwę ich narodu – był kultywowany także w Gdańsku. Dziś liczbę ich potomków przybyłych do Polski przed wiekami ocenia się na kilka tysięcy.


Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Tekst dotyczy mniejszości

Wykres. Odpowiedzi na pytanie: Która z poniższych opinii jest bliższa Pana(i) poglądom?

Tabela. Współczynnik Giniego* i PKB per capita w wybranych państwach

O zadaniach instytucji rynku kapitałowego w Rzeczypospolitej Polskiej

Instytucja ta powinna zapewniać:
– koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu [...] w celu kształtowania powszechnego kursu;
– bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń;
– upowszechnianie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu [...].


Podaj pełną nazwę instytucji, której dotyczy tekst.

Fragmenty reklam społecznych

O jednym z pojęć społecznych

W klasycznej koncepcji amerykańskiej (Gabriela Almonda) pojęcie to definiowano jako całokształt indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu. Większość naukowców skłaniała się ku poglądowi, że związane jest ono z subiektywnym wymiarem polityki, na który składają się znaczące polityczne: przekonania, postawy oraz wartości. W nauce polskiej najczęściej obejmuje się tym pojęciem także zachowania polityczne. Mamy wówczas do czynienia z 4 komponentami: poznawczym (wiedza o polityce), aksjologicznym (wartości polityczne), oceniająco-afektywnym (przekonania, oceny, opinie dotyczące sfery politycznej) oraz behawioralnym (zachowania polityczne).


Podaj nazwę pojęcia opisanego w tekście.

O systemie ochrony zdrowia w USA w końcu pierwszej dekady XXI wieku

1. W Stanach Zjednoczonych całkowite wydatki na ochronę zdrowia, publiczne i prywatne łącznie, są najwyższe na świecie.
2. Jednocześnie – w porównaniu z innymi krajami rozwiniętymi – państwo przeznacza mniej środków na finansowanie ochrony zdrowia.
3. W debacie publicznej mówi się o większej roli instytucji sektora prywatnego i o finansowej odpowiedzialności jednostki.
4. Źródłem finansowania opieki zdrowotnej osób w wieku do 65 lat są prywatne, sponsorowane przez pracodawców, grupowe ubezpieczenia zdrowotne.
5. Zaletą tych rozwiązań jest duża elastyczność dostosowania usług opieki zdrowotnej do preferencji konsumentów.
6. W 2006 roku ponad 15,8% ludności pozostawało poza systemem ubezpieczeń zdrowotnych, zarówno państwowych, jak i prywatnych.

O jednej z cech państwa

[...] [O]znacza ona „możliwość samodzielnego określania przez władze państwa jego interesów, reprezentowania go na scenie międzynarodowej [...] oraz możliwość swobodnego decydowania o tym, co się dzieje na terytorium objętym tą władzą”. Chodzi zatem o prawo, ale i zdolność do podejmowania ostatecznych, wiążących decyzji w odniesieniu do [...] terytorium państwa.


Podaj nazwę cechy państwa opisanej w tekście.

O reżimie politycznym jednego z państw

Rozporządzenia i dekrety prezydenta mają [...] bardzo dużą moc prawną w przeciwieństwie do aktów Zgromadzenia Narodowego. [...] Pluralizm socjalny i ekonomiczny istnieje, jednak nikt nie może jego podmiotom zagwarantować ochrony przed ingerencją państwa. [...] Media są silnie kontrolowane przez władzę. [...] [W]ładza stara się przekonać obywateli, że polityka to zadanie prezydenta. [...] Liczba funkcjonariuszy milicji i żołnierzy wojsk wewnętrznych jest zastraszająco wysoka. Ich głównym zadaniem [...] jest zapewnienie bezpieczeństwa prezydentowi, rozpędzanie manifestacji i mitingów opozycji [...].


Uzasadnij, odnosząc się do odpowiedniej cechy, że opisany reżim nie ma charakteru totalitarnego, lecz – autorytarny.

Fragment mapy politycznej Europy

Przepisy prawne z jednej z polskich konstytucji

Art. 3.1. Organami Państwa, pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej, są: Rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, Sądy, Kontrola Państwowa.
Art. 28. Prezes Rady Ministrów i Ministrowie są odpowiedzialni politycznie przed Prezydentem Rzeczypospolitej i mogą być przez Niego w każdym czasie odwołani.
Art. 30.3. Uchwała Izb Połączonych, oddająca Prezesa Rady Ministrów lub Ministra pod sąd Trybunału Stanu, zapada większością 3/5 głosów [...].
Art. 57.2. Ilekroć Konstytucja lub ustawy dla unormowania poszczególnej dziedziny z zakresu ustawodawstwa wymagają ustawy, dziedzina ta może być unormowana również dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej [...].

Mapy. Wizualizacja rezultatów wyborów przeprowadzonych w Rzeczypospolitej Polskiej – komitety wyborcze zwycięskie w okręgach wyborczych

Schemat. System władzy w Rzeczypospolitej Polskiej

Fragment skargi złożonej w Rzeczypospolitej Polskiej

Wnoszę o stwierdzenie, że art. 28 par. 1 i art. 30 par. 1 kpk w zakresie, w jakim uniemożliwiają przed sądami I instancji udział czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, są niezgodne z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 182 Konstytucji RP.
Jednocześnie wnoszę:
1) o zasądzenie kosztów postępowania na rzecz skarżącego;
2) o zawieszenie lub wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia
10 marca 2010 r. sygn. akt X Ka 69/10 – w przypadku nadania biegu niniejszej skardze.


Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Organem właściwym do rozpatrzenia skargi, której fragment zaprezentowano, jest

Przepisy prawne z polskiej ustawy uchwalonej w 1987 roku

Przepis 1. Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji [...] nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

Przepis 2. Rzecznika powołuje Sejm na wniosek Prezydium Sejmu, zgłoszony po zasięgnięciu opinii Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego.

Przepis 3. Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której [...] sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Przepis 4. Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy [...].

O kompetencjach kolegialnych organów samorządowych w Rzeczypospolitej Polskiej

Opis 1. Do kompetencji tego organu należy: przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa, dokonywanie wydatków budżetowych oraz zgłaszanie propozycji zmian w budżecie województwa.

Opis 2. Do kompetencji tego organu należy: uchwalanie budżetu województwa oraz rozpatrywanie sprawozdań z wykonania budżetu województwa, sprawozdań finansowych województwa oraz sprawozdań z wykonywania wieloletnich programów województwa.

Na podstawie: Dz.U. 1998, nr 91, poz. 576, z późn. zm. (stan prawny na 5 marca 2019 r.).

Do każdego opisu dopisz nazwę organu, którego kompetencji dotyczy ten opis.
Opis 1. – .........
Opis 2. – .........

Nazwy wybranych aktów prawnych w Rzeczypospolitej Polskiej

Nazwa aktu 1. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy

Nazwa aktu 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy finansowej uczniom na zakup podręczników [...]

Nazwa aktu 3. Uchwała nr XXXVIII/961/2016 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 15 grudnia 2016 r. w sprawie budżetu miasta stołecznego Warszawy na 2017 rok

Nazwa aktu 4. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 stycznia 2017 r. w sprawie wyznaczenia terminu przeprowadzenia egzaminu sędziowskiego w 2017 r.

Przepisy prawne z kodeksów obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej

Przepis 1. Karami są: 1) areszt; 2) ograniczenie wolności; 3) grzywna; 4) nagana.

Przepis 2. Kara nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia.

Przepis 3. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.


Do każdego przepisu prawnego dopisz nazwę kodeksu, w którym został on zamieszczony.

Przepisy prawne z kodeksu obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 11. Pełną zdolność [...] nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
Art. 15. Ograniczoną zdolność [...] mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.


Podaj nazwę zdolności, której dotyczą przytoczone przepisy prawne.

Informacje na podstawie uzasadnienia z pozwu

Spadkodawca Tadeusz Mysior, zamieszkały ostatnio w Gdańsku przy ul. Polnej 595/40, zmarł dnia 13 czerwca 2017 r. Spadkodawca był wdowcem, a pozostawił jako zstępne dwie pełnoletnie i pracujące córki – Weronikę Mysior (zam. w Łodzi przy ul. Pilotów 111/99) i Teresę Węgrzynowską (zam. w Krakowie przy ul. Pawiej 222A), które byłyby jedynymi spadkobiorcami w przypadku dziedziczenia ustawowego. W pozostawionym testamencie spadkodawca uczynił spadkobiercą tylko jedną z córek – Weronikę Mysior. Spadek to mieszkanie położone w Gdańsku przy ul. Polnej 595/40, którego wartość wynosi 200 tys. złotych.

Właściwość terytorialna sądów powszechnych dla adresów podanych powyżej:
Gdańsk, ul. Polna: Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe i Sąd Okręgowy w Gdańsku
Łódź, ul. Pilotów: Sąd Rejonowy Łódź-Śródmieście i Sąd Okręgowy w Łodzi
Kraków, ul. Pawia: Sąd Rejonowy Kraków-Śródmieście i Sąd Okręgowy w Krakowie

Fragment pozwu

Logo

Fragmenty dokumentu międzynarodowego dotyczącego praw i wolności człowieka

[U]znając, że zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka ideał wolnej istoty ludzkiej [...] może być osiągnięty tylko wówczas, kiedy zostaną stworzone warunki pozwalające każdemu na korzystanie z praw [...], [Państwa Strony] zgodziły się na następujące artykuły: [...]
Art. 6.1. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. [...] Art.
19.2. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii [...].
Art. 21. Uznaje się prawo do [...] [pokojowego] zgromadzania się. [...]
Art. 28.1. Powołuje się Komitet Praw Człowieka [...].


Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Dokument, w którym zamieszczono przytoczone przepisy prawne, to

Schemat. Organy ONZ

Fragment umowy międzynarodowej

Art. 5. Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim[,] i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej [...].

Fotografia. Obrady jednej z instytucji Unii Europejskiej

O polityce zagranicznej Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL) w XXI wieku [Jak współczesne soft power (miękka siła), tak i] stabilność dawnego systemu trybutarnego opierała się właśnie na dobrym wizerunku Chin i przekonaniu o ich kulturowym i cywilizacyjnym potencjale, czerpanie z którego, mimo zagrożeń związanych z asymetrią potencjałów, przynosi innym niebagatelne korzyści. [...] Asymetryczność relacji, w przeciwieństwie do modelu historycznego, jest [współcześnie] nieformalna, można ją jednak zauważyć na przykładzie umów o współpracy lub pomocy gospodarczej, podpisywanych przez Chiny ze słabszymi państwami sąsiednimi. Choć utrzymana jest [...] równość i suwerenność obu stron tych porozumień, ich konkretne zapisy wyraźnie wskazują na przyjmowane role: państw sąsiednich jako korzystających z chińskiej przyjaźni i pomocy oraz Chin jako dobrego mocarstwa regionalnego, które szanuje inne państwa i dba o nie. [...] To Chiny udzielają pożyczek, inwestują czy jednostronnie zmniejszają cła w handlu dwustronnym, stając się jednym z najważniejszych zewnętrznych źródeł finansowania dla takich państw jak Nepal, Sri Lanka czy Mjanma. [...] Za trybut, czyli mający znaczenie przede wszystkim symboliczne jednostronnie narzucony warunek utrzymywania dwustronnych relacji z Pekinem, może natomiast być dziś uważany wymóg uznawania zasady jednych Chin [...].

O działaniach polskich oddziałów w państwach Azji

Opis A. Z nowym charakterem działań przyszło się zmierzyć [...] w lutym 2004 roku. [...] Największym wyzwaniem [...] było powstanie Armii Mahdiego Muktady as-Sadra. Polskie plutony [...] przez kilka dni były oblegane przez sadrystów oraz bojowników Al-Kaidy i czeczeńskich.

Opis B. Polacy stacjonowali m.in. w Kabulu, Ghazni, Kandaharze, [...] przejęli odpowiedzialność za prowincję Ghazni, w której pozostali do końca 2013 roku. Nasi żołnierze walczyli z talibami, odbudowywali prowincję Ghazni, pomagali szkołom, szpitalom i sierocińcom.


Fragment mapy politycznej Azji