Historia, matura 2020 - poziom rozszerzony - pytania i odpowiedzi

Fragment opracowania historycznego

[C]i nieustraszeni żeglarze przemierzali wzdłuż i wszerz Morze Śródziemne, zakładając, gdzie tylko się dało, handlowe faktorie. Przede wszystkim korzystali z dwóch szlaków [...]: pierwszy – południowy – biegł wzdłuż wybrzeży afrykańskich, od Egiptu przez Libię i Afrykę Mniejszą aż do Słupów Herkulesa w Cieśninie Gibraltarskiej; drugi – to środek Morza Śródziemnego oraz łańcuch wysp: Cypr, Kreta, Malta, Sycylia, Sardynia, Baleary. [...] [N]ie zamierzali stworzyć imperium – bardziej zainteresowani byli zyskami niż władzą – chodziło im raczej o utworzenie bezpiecznej sieci portów, w których mogliby swobodnie handlować i remontować swoją flotę. [...] Zasięg [...] wypraw możliwy był dzięki ciągle doskonalonej technice żeglowania i nowym sposobom budowy statków. Szczególne znaczenie miało zastosowanie smoły do uszczelniania kadłubów statków, pozyskiwanej z Morza Martwego. Ta sama smoła, której używano w Kartaginie do powlekania glinianych ścian domów, stała się przyczyną klęski [tego miasta], ułatwiając [...] wzniecenie pożaru i zrównanie [go] z ziemią.

Źródło 1. Fragment wiersza Kornela Ujejskiego

W Atenach pusto. Śród obszaru miasta
Pozostał starzec, ślepiec i niewiasta. [...]
Prędkimi kroki ktoś po bruku bije
I woła: „Tchu! Tchu! Głosu! Grecja... żyje!
Cześć! Cześć! Milcjades!... Tchu!... Zwycięstwo z nami!”

Kobiety z domów wyszły z pochodniami...
Z gałązką lauru Grek ulicą bieżył
I padł, wołając: „Zwy–cięstwo!” – Już nie żył.


Źródło 2. Mapa

Źródło 1. Sekstus Aureliusz Wiktor, O cesarzach [fragment]

Posiadał wprawdzie liczne przymioty godne wielkiego męża, [...] pierwszy od czasów Kaliguli i Domicjana polecił tytułować się publicznie panem i bogiem i przy powitaniu cześć boską sobie oddawać. [...] [C]hoć panem nazywać się kazał, był naprawdę ojcem swoich poddanych.

Fragment opracowania historycznego

W VII wieku na zawsze zmienił się kształt chrześcijańskiego świata. Nadszedł kres jedności ziem rejonu Morza Śródziemnego oraz ich długotrwałej dominacji nad wysuniętymi na północ placówkami. Trzech spośród pięciu uznanych biskupów – w Antiochii, Jerozolimie i Aleksandrii – musiało podjąć działalność in partibus infidelium [w diecezjach, które były w rękach niewiernych]. Rzeczą najważniejszą było jednak zapewne to, że odcięto chrześcijaństwo od reszty świata. Przedtem chrześcijańska Ewangelia docierała zarówno na Cejlon, jak i do Abisynii; później na całe wieki odcięto ją od możliwości dalszej ekspansji na tereny Azji czy Afryki.


Wyjaśnij, odwołując się do faktografii, dlaczego doszło do przemian opisanych w tekście.
..........................
..........................

Poczet władców piastowskich

W ten sposób [...] Polska po raz pierwszy dostąpiła chwały królestwa i odtąd książęta polscy nie byli już podlegli władzy królów rzymskich. Ten zaś król Polski, Bolesław, zwany Zwycięskim i Pobożnym, rozszerzył granice swego królestwa i rozsławił imię swego narodu, a władza jego i państwo rozciągało się od wielkiej rzeki [...] Dunaju aż do rzeki Sali w Saksonii pod Halle i od Kijowa [...] aż do gór Karyntii. Po nim objął władzę królewską syn jego, Mieszko. Z kolei jako trzeci królował syn Mieszka [...], Kazimierz [...]. Po nim jako czwarty objął królestwo syn jego Bolesław, zwany Wojowniczym, ale zbrodniarz [ten], który zabił męża czcigodnego, biskupa krakowskiego, [...] za to, iż mu wytykał jego niegodziwości; na nim wygasła władza królewska.

Źródło 1. Geneza wojny

Walka o dziedzictwo Gustawa Wazy – oto zdarzenie doniosłości wielkiej, nieobojętne dla całej Europy. Łączyła się ona z dawniejszym sporem o panowanie na Bałtyku, o Inflanty, ale nadto nabierała zabarwienia religijnego przez kontrast wyznaniowy obu przeciwników. Tu na Bałtyku ważyły się losy i rozstrzygało pytanie: która religia zapanuje na północy, a tym samym, kto wzmocni siły partii swojej do boju o władzę w Europie.



Źródło 2. Plan bitwy

Źródło 1.

Opis stylu w sztuce Termin [ten] pierwszy raz użyty został w końcu XVIII wieku w słowniku sztuki wydanym we Włoszech, jako raczej pejoratywne określenie. [...] Niektórzy badacze łączą niezupełnie słusznie [styl] ze zwycięstwem kontrreformacji, z rozkwitem katolicyzmu. [...] Twórcy [...] nie odtwarzają przyrody i świata, lecz kreują je, zgodnie z własną fantazją czy kaprysem. Harmonii i symetrii przeciwstawia [...] dysharmonię i asymetrię, [...] statyce – niepokój.



Źródło 2. Fotografie kolumn

Fragmenty dokumentów z XVII wieku

Dokument 1.: Najwyższa władza prawodawcza Rzplitej Anglii, Szkocji i Irlandii oraz dominiów do niej należących spoczywa w ręku jednej osoby oraz narodu zgromadzonego w parlamencie. Tytuł tej osoby brzmieć będzie: Lord Protektor Republiki Anglii, Szkocji i Irlandii.

Dokument 2.: Że rzekoma władza zawieszania praw lub ich wykonywania na podstawie powagi królewskiej, a bez zgody parlamentu, jest bezprawiem. [...] Ściąganie pieniędzy na użytek Korony pod pozorem prerogatywy królewskiej, a bez zezwolenia parlamentu, na dłuższy czas lub w inny sposób, aniżeli on zezwolił lub ma zezwolić, jest bezprawiem.

Dokument 3.: Obecny parlament postanawia i ogłasza, że naród angielski wraz z wszystkimi dominiami i terytoriami doń przynależnymi ma być odtąd republiką i wolnym państwem [...] bez króla i Izby Lordów.

Fragment źródła z epoki

Dnia drugiego, gdy się znowu obywatele zgromadzili, Poniński stawa we drzwiach tylko i – prostym kijem o próg uderzywszy – nakazuje Narodowi, aby się zaraz rozszedł, a jutro o tejże godzinie zgromadził. Natychmiast ruszają się wszyscy posłowie, jak gdyby bez Ponińskiego ani rozumu, ani woli nie mieli. Jeden poczciwy Rejtan, krzyczy, woła, zaklina ich (na miłość Ojczyzny,) na miłość (ich) własną, na honor Narodu, aby sobie sami nie czynili tej krzywdy, aby nie gubili Ojczyzny [...]. Stąpił Poniński dalej. Zdrajca kraju czyni się publicznym łupieżcą i tyranem jego.



Rozstrzygnij, czy wydarzenia opisane w źródle miały miejsce przed uchwaleniem Konstytucji 3 maja czy po tym uchwaleniu. Odpowiedź uzasadnij.
Rozstrzygnięcie: ...................
Uzasadnienie:
......................

Fragment manifestu powstańczego

Polacy! Godzina powstania wybiła – cała rozszarpana Polska dźwiga się i zrasta – pozostali już bracia nasi w Księstwie Poznańskim, w Polsce Kongresowej, w Litwie i na Rusi biją się z wrogiem. [...] Jest nas dwadzieścia milionów, powstańmy razem jak jeden mąż, a potęgi naszej żadna nie przemoże siła, będzie nam wolność, jakiej dotąd nie było na ziemi; wywalczymy sobie skład społeczeństwa, w którym każdy podług zasług i zdolności z dóbr ziemskich będzie mógł użytkować, a przywilej żaden i pod żadnym kształtem mieć nie będzie miejsca; w którym każden Polak znajdzie zabezpieczenie dla siebie, dla żony i dzieci swoich, w którym upośledzony od przyrodzenia na ciele lub na duszy znajdzie bez upokorzenia niechybną pomoc całego społeczeństwa, w którym ziemia, dzisiaj przez włościan warunkowo tylko posiadana, stanie się bezwarunkową ich własnością, ustaną czynsze, pańszczyzny i wszelkie tym podobne należytności bez żadnego wynagrodzenia, a poświęcenie się sprawie narodowej z bronią w ręku będzie wynagrodzone ziemią z dóbr narodowych. [...] A teraz, na znak jedności [...] wykonajmy przysięgę: [...] Poprzysięgam posłuszeństwo bezwarunkowe Rządowi Narodowemu, w Krakowie.

Fragment mowy inauguracyjnej prezydenta Stanów Zjednoczonych

Naszym najpilniejszym i największym zadaniem jest zatrudnienie bezrobotnych. [...] Zatrudniając [...] bezrobotnych, uruchomimy zarazem wielkie roboty publiczne, przyczyniając się do lepszego i pełniejszego wyzyskania naszych bogactw naturalnych. [...] Możemy sobie to zadanie ułatwić, dążąc do podniesienia cen produktów rolnych, a tym samym zwiększenia zbytu towarów przemysłowych. Możemy sobie to zadanie ułatwić, zapobiegając licytacjom, które niosą ruinę właścicielom małych domków i farm. Możemy sobie to zadanie ułatwić, domagając się, by władze federalne, stanowe i lokalne natychmiast znacznie obniżyły swoje wydatki administracyjne. [...] [M]usimy roztoczyć nadzór ścisły nad wszelką działalnością bankową, kredytową i inwestycyjną, musimy położyć kres spekulacji cudzymi pieniędzmi i zapewnić krajowi dostateczną ilość środków obiegowych, nie naruszając jednak zdrowych podstaw naszego pieniądza.

Fragment listu Komisariatu Spraw Zagranicznych ZSRR do ambasadora USA w Moskwie

Rząd radziecki nie może oczywiście sprzeciwiać się dokonywanym przez angielskie czy amerykańskie samoloty zrzutom broni w rejonie Warszawy, ponieważ jest to sprawa tych krajów. Jednak zdecydowanie sprzeciwia się lądowaniu tych samolotów na terenie radzieckim, gdyż rząd radziecki nie ma zamiaru pośrednio czy bezpośrednio uczestniczyć w wydarzeniach warszawskich.

Źródło 1. Fragment opracowania historycznego

Pierwszy atak na środowisko naukowe nastąpił na II Plenum KC (20–21 kwietnia 1949). Został wymierzony przeciw tej „części profesury, która z uporem trwa na wstecznych pozycjach, nie docenia dorobku polskiej postępowej nauki i zapatrzona we wzory burżuazyjnej nauki [...], nie zapoznaje się ze zdobyczami przodującej dziś nauki radzieckiej i nie przekazuje tych zdobyczy naszej młodzieży”. [...] Naukom ścisłym pozostawiono nieco więcej swobody w porównaniu z takimi dyscyplinami jak: ekonomia, filozofia czy historia najnowsza. W tych ostatnich wprowadzenie „nowej myśli” było traktowane jako pilne zadanie.



Źródło 2. Plakat z epoki

Fragment opracowania historycznego

Zgromadzenie Ogólne ONZ [...] większością 2/3 głosów podjęło decyzję o podziale spornego obszaru. [...] [Gdy] wygasł mandat Wielkiej Brytanii na opiekowanie się Palestyną i Anglicy opuścili ją, David Ben Gurion [...] stworzył Rząd Tymczasowy i proklamował powstanie państwa [...]. Wielkie mocarstwa, z USA i ZSRR włącznie, uznały ten fakt i natychmiast nawiązały z [tym państwem] stosunki dyplomatyczne. Wielka Brytania nie uczyniła tego, również przeciw tej inicjatywie wystąpiły państwa arabskie. [...] Liga Państw Arabskich podjęła działania zbrojne, zmierzając do zniszczenia [tego państwa].

Źródło 1. Dzienniki Stefana Kisielewskiego [fragment]

A więc były dwudniowe walki [...]. Podpalono szereg gmachów (wśród nich Komitet Wojewódzki) [...], weszło w końcu do akcji wojsko [...]. Rozpoczęli wszystko robotnicy stoczni [...], którzy zastrajkowali z powodu nieotrzymania trzynastej pensji oraz z powodu wiadomej podwyżki cen. Ruszyli oni pochodem pod K[omitet] W[ojewódzki], wznosząc okrzyki przeciw Gomułce [...]. Nasza telewizja i radio odezwały się na ten temat po dwóch dniach [...]. Przypominają, że zmiana cen jest podyktowana „koniecznością uzdrowienia gospodarki” [...]. Wczoraj odbyło się VII Plenum, na którym usunięto [...] Gomułkę.



Źródło 2. Fotografie I sekretarzy KC PZPR