Historia, matura 2021 - poziom rozszerzony - pytania i odpowiedzi

Rozstrzygnięcie: .........................

Uzasadnienie: 

.........................

Przyrzekł [ten władca] wszystkie granice Królestwa Polskiego (opatrzyć), w szczególności zaś zobowiązał się sam, swoimi ludźmi, własnym kosztem i staraniem odzyskać Pomorze; dalej, jeśli wspomniany król Polski Kazimierz zejdzie bez męskiego potomstwa, [a on] po nim na Królestwie nastąpi, nie wnosić na urząd starościński żadnego cudzoziemca.

Najjaśniejsza pani, [...] przyjmij wielkiego księcia [...] za syna i oddaj mu w małżeństwo najukochańszą córkę swoją [...], królowę polską. [...] Wielki książę [...], ze wszystkimi swoimi braćmi, [...] chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego rzymskiego kościoła. [...] Nareszcie tenże wielki książę [...] obiecuje ziemie swoje [...] do Korony Królestwa Polskiego na zawsze włączyć [applicare].

Zakon [...] od początku miał się składać z elity intelektualnej, poddanej, przed przyjęciem ślubów, wieloletnim studiom i doświadczeniom. Zakon był ściśle zhierarchizowany, jego zwierzchnicy podlegali wprost papieżowi [...]. Działalność [...] skupiała się w punktach węzłowych ówczesnego społeczeństwa. Oni otaczali królów i książąt w charakterze kaznodziei i spowiedników. Oni też zorganizowali sieć szkół na dobrym poziomie [...]. Nie rezygnowali również z misji zamorskich.

Objaśnienia:

Uwzględniono wybranych władców; w opisach podano daty panowania; w. ks. – wielki książę.

[Król ten] zorientowawszy się, że sam nie połknie polskiej zdobyczy, zwrócił się o pomoc do elektora brandenburskiego, przyrzekając mu w zamian nie tylko Warmię, lecz również Wielkopolskę oraz uznanie pełnej suwerenności Prus Książęcych. Trzecim współrealizatorem projektu rozbioru Polski miał być książę Jerzy II Rakoczy.

Nakładanie się konfliktów wyznaniowych na polityczne utrudniało osiągnięcie porozumienia między królem a rokoszanami. Po przewlekłych i bezpłodnych pertraktacjach obie strony chwyciły za oręż. W lipcu [...] wojskom królewskim udało się pod Guzowem (koło Radomia) pokonać główne siły przeciwników. W rok później upokorzony [przywódca rokoszan] musiał przeprosić króla na posiedzeniu senatu w Krakowie.

Armia rosyjska, dowodzona przez bojara Szeina, obległa [...] Smoleńsk, mocno jednak ufortyfikowany przez Polaków. [Król] pospieszył na odsiecz twierdzy, a jego sukcesy militarne zmusiły Moskwę do podpisania pokoju w Polanowie [...]; Polska zachowywała wszystkie zdobycze terytorialne, przyznane jej w rozejmie deulińskim, król zaś zrzekał się pretensji do tronu carskiego.

Tę pracę moję Waszej Miłości [...] oddawam i dedykuję naonczas, gdy o sławnym zwycięstwie, które Jego Mość Pan Hetman Małżonek Waszej Miłości nad nieprzyjacielem odniósł, szczęsna nowina doszła [...]. Pan Małżonek, jako prawdziwy ojczyzny miłośnik, a czuły w powinności swej hetman, gardło i zdrowie swe na obronę religijej katolickiej i miłej Ojczyzny [chwałę] ochotnie niesie. Któremu aby Pan Bóg zwycięstwo nad wiarołomcą Sudermanem dać raczył, wszyscy, którzy Ojczyźnie miłej i dobru Rzeczypospolitej z serca sprzyjamy, jego świętej miłości prosimy.
Udowodnij, podając dwa argumenty, że przedstawiona w tekście charakterystyka
hetmana zawiera elementy typowe dla kultury sarmackiej.

My, senatorowie, ministrowie [Rzeczypospolitej], urzędnicy kor[onni], tudzież urzędnicy, dygnitarze i rycerstwo kor[onne], widząc, że już dla nas nie masz [Rzeczypospolitej], iż sejm dzisiejszy, na niedziel tylko sześć zwołany, przywłaszczywszy sobie władzę prawodawczą na zawsze [...], ciągle ją ze wzgardą praw uzurpując, połamał prawa kardynalne, zmiótł wszystkie wolności szlacheckie, [...] nową formę rządu, za pomocą mieszczan, ułanów, żołnierzy, narzuconą sukcesję tronu postanowił, królowi od przysięgi, na pacta conventa wykonanej, uwolnić się dozwolił, władzę królów rozszerzył, rzeczpospolitą w monarchię zamienił, szlachtę bez posesji od równości i wolności odepchnął, wolę narodu, w instrukcjach wojewódzkich daną, [...] sam pod konfederacją sejmując, konfederować się całemu narodowi, prócz siebie, zakazał [...], w wojnę szkodliwą przeciwko Rosji, sąsiadki naszej najlepszej, najdawniejszej z przyjaciół i sprzymierzeńców naszych, wplątać nas usiłował [...] [P]rzeciwko wszystkim prawom i ustawom na tym sejmie wypadłym, które by wolność Rzczpltej obalały [...], konfederujemy się i wiążemy się węzłem nierozerwanym konfederacji [...]. [O]braliśmy sobie za marszałka J.W. Stan[isława] Szczęsnego Potockiego, generała kor[onnego] artylerii [...], a za wodzów wojsk kor[onnych] przy konfederacji i jej władz będących J.W. Ksawerego Branickiego, w[ielkiego] kor[onnego], Seweryna Rzewuskiego poln[ego] kor[onnego] hetmanów.

Artykuł 5. Korona książęca [...] jest dziedziczną w osobie Króla Saskiego, jego potomków, dziedziców i następców w porządku następstwa ustanowionego w domu saskim. 

Artykuł 6. Rząd jest w osobie króla. On sprawuje w całej swojej zupełności urzędowanie władzy wykonawczej. Od niego wychodzą projekta ustaw.

[N]ajbardziej dojrzałym owocem [prac parlamentu] było ogłoszenie [...] konstytucji zjednoczonych, federacyjnych Niemiec, które miały mieć cesarza, wspólny rząd, dwuizbowy parlament i czarno-złoto-czerwoną flagę. Na cesarza wybrano króla Prus Fryderyka Wilhelma IV, lecz ów nie wykazał zainteresowania dla [tej] korony, która – jak się wyraził – „zalatywała rynsztokiem”.

Ropa naftowa, od dawna służąca chłopom [tego regionu] do różnych celów gospodarskich, zaczęła od wynalazku Łukasiewicza [...] stanowić ważny produkt przemysłowy, zaspokajający potrzeby [...] miast, kolei i przemysłu. W 1867 r. użyto pierwszego silnika parowego do napędu urządzenia wiertniczego, a w 1884 r. wprowadzono nowoczesną kanadyjską metodę udarową. Nowe metody techniczne wymagały kapitałów. Większość z nich napływała z zagranicy [...]. [N]a początku XX w. [region ten dostarczał] 5% światowego wydobycia ropy.

Moje pokolenie nie pamiętało już szkół niemieckich, [...] węszących wszędzie zdradę i spisek [...], brania do wojska na dwanaście lat i powszechnego zakazu używania języka polskiego w każdym, nawet najniższym urzędzie. Chodziłem już do polskiej szkoły. Wprawdzie historia Polski była przedmiotem nadobowiązkowym i wykładanym w czasie wolnego od nauki popołudnia, ale uczono jej na podstawie źródeł polskich [...]. Czytywało się dzienniki polskie, a cenzura ich była dość łagodna, leczył polski lekarz, sędzia polski sądził, teatr polski nas bawił. Obchodziliśmy wszystkie święta narodowe, cóż więc dziwnego, że zacierała się w nas młodych [...] świadomość, że się jest poddanym obcego państwa.

Rozstrzygnięcie: .........................

Uzasadnienie:

.........................

Nie niczym grecki gigant ze spiżu odlany,
Ze stopami po obu stronach morskiej toni,
Młoda, mocna kobieta, trzymająca w dłoni
Pochodnię, stanie dumnie u portowej bramy.
A światło jej pochodni to piorun schwytany,
Ucieczka Uciśnionych jej imię, bo chroni.
Głosi ona gościnę wszystkim, co pogoni
Uszli i przybywają do krain nieznanych.
„Stare kraje, swą dawną zachowajcie chwałę” –
Wykrzykuje bez przerwy niemymi wargami –
„Dajcie mi tylko swoich biednych tłumy całe,
Obejmę ich gościnnie mymi ramionami.
Przyślijcie mi bezdomnych gromady niemałe,
Dla nich podnoszę lampę nad portu wodami.”

(tłum. Wiktor J. Darasz)

.........................

Nazwa wynalazku: .........................

Wyjaśnienie:

.........................

[B]y ziemie polskie, przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, [...] Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier oraz [...] Cesarz Niemiecki ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. [...] We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broni we wielkiej obecnej wojnie. Jej organizacja, wykształcenie i kierownictwo uregulowane będą we wspólnym porozumieniu.

Ten druk wart by w ramki oprawić! Trudno o kubeł zimniejszej wody na ugaszenie germanofilskich zapałów. Czy Niemcy popadli w głupotę ludzi potępionych, czy też NAS mają za skończonych durniów? Przychodzi na myśl, że ogłoszona niepodległość jest tylko nęcącym wyrazem przykrywającym istotne dążenia aneksyjne. Niemcy widocznie żadnych swobód dać nam nie chcą, tylko liczą, że stworzą rzekomy rząd polski, posłuszne narzędzie w ich rękach dla uformowania wojska.

Tłumaczenie napisów: Uwaga, Górnoślązacy. Wybierajcie Niemcy.

Podaj nazwę zjawiska, do którego komentarzem jest przedstawiony rysunek, i wyjaśnij polityczną przyczynę tego zjawiska.

Nazwa zjawiska: .........................

Wyjaśnienie:

.........................

Napis na tablicy: Ofiaram faszyzmu – oficeram polskim, rozstrzelanym przez hitlerowców w 1941 roku.

Annus mirabilis – tak Sir Ralf Dahrendorf, słynny socjolog brytyjski, nazwał [ten rok], odnoszącsię do wydarzeń, które rozegrały się na znacznej połaci Europy, od Warszawy po Sofię. To łacińskie określenie można przetłumaczyć jako „rok zadziwiający” lub też „rok cudów”. Na pierwszy rzut oka tak to rzeczywiście wyglądało: istniejący od siedemdziesięciu lat Związek Radziecki, który od lat ponad czterdziestu był supermocarstwem, miał bazy wojskowe i zwasalizowane rządy od Nikaragui przez Angolę po Wietnam, nagle, w ciągu kilku miesięcy [...], utracił kontrolę nad swoim środkowoeuropejskim dominium, które w 1945 r. było zaczątkiem jego imperium.

1. Porównaj ustrój demokratycznych Aten i republikańskiego Rzymu.

Manchester. Trzydzieści czy czterdzieści manufaktur wznosi się na szczycie wzgórz [...]. Ich sześć pięter góruje nad krajobrazem [...], pozwala stwierdzić z daleka centralizację przemysłu. Wokół nich porozrzucane w bezładzie ubogie siedziby plebsu. [...] Małe uliczki starają się opleść niekompletne jeszcze człony tego miasta, stanowią obraz dzieła tworzonego w pośpiechu i nieładzie [...]. Niewiele z tych uliczek jest wybrukowanych, reszta to zwyczajne ścieżki [...]. Usłyszycie hałas pieców, ciężkie sapanie miechów. [...] [Ł]atwo dostrzec bogactwo niektórych i mizerię większości, zaradność kilku fabrykantów, dla których pracują tysiące [...]. [S]łońce podobne do jasnoszarego dysku już nie próbuje nawet pokonać dymu; pod tą powłoką pracuje 300 000 ludzi.

Źródło B. Fragment opracowania historycznego

Napięcie w stale pogarszających się stosunkach państwowo-kościelnych osiągnęło szczyt po wydaniu [...] Orędzia biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim. W prasie zaroiło się od artykułów oskarżających hierarchię kościelną o zdradę narodową, organizowano też zebrania, na których odcinano się od stanowiska Episkopatu; hasłem przewodnim całej kampanii propagandowej stało się zdanie: Nie przebaczamy. Po ogromnej kampanii propagandowej rozpętanej w związku Orędziem władze państwowe uznały, że oficjalne uroczystości Tysiąclecia Państwa Polskiego powinny swoimi rozmiarami przyćmić kościelne obchody milenijne. W celu ich właściwego przygotowania powołano do  życia specjalną Komisję Partyjno-Rządową d/s Uroczystości Tysiąclecia [...]. Jej wysiłek koncentrował się nie tylko na organizacji obchodów państwowych i zapewnieniu masowego w nich udziału ludności, ale także na działaniach mających na celu ograniczanie frekwencji w uroczystościach kościelnych. Próbowano to osiągnąć m.in. poprzez [...] ograniczanie transportu publicznego, jak i odciąganie ludzi od udziału w nabożeństwach przy pomocy atrakcyjnych imprez świeckich. Rozważano nawet tak nieszablonowe rozwiązania, jak zaproszenie do Polski znajdującego się wówczas u szczytu popularności brytyjskiego zespołu „The Beatles”, którego koncerty miałyby radykalnie zmniejszyć udział młodzieży w uroczystościach kościelnych. Pomysłu nie udało się ostatecznie zrealizować, ale wydano duże środki na emisję w telewizji amerykańskich filmów oraz organizację festynów, koncertów, wystaw, meczy i wycieczek dla młodzieży – wszystko po to, by ograniczyć frekwencję na uroczystościach kościelnych.

I wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja: Jan Paweł II, papież, wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej Ziemi! Amen.
Źródło D. Fotografia. Ks. Jerzy Popiełuszko podczas nabożeństwa w intencji Ojczyzny