WOS, matura 2022 - poziom rozszerzony - pytania i odpowiedzi

O typie relacji człowieka ze społeczeństwem

Człowiek tworzony bez reszty przez inne podmioty traci [...] swą oryginalność i autonomiczność, swoją odrębność i niezależność względem innych. […] Człowiek staje się odbiciem innych osobowości, „tylko pośrednikiem, reprezentującym rolę, jaką dana osoba powinna odgrywać” […]. Człowiek jest podporządkowany społeczeństwu, jest egzemplarzem powielonym przez układy społeczne. Nie wyłamuje się z tych układów, ale, przeciwnie, pragnie wtopić się w społeczeństwo. Jest to człowiek […] pozbawiony swej indywidualności.


Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź.

O procesie w życiu społecznym

[Jest to proces, który] jest podstawowym kanałem przekazu kulturowego przez czasy i pokolenia. […] [N]ależy więc [go] rozumieć jako trwający całe życie proces kształtowania ludzkich zachowań przez interakcje społeczne. Pozwala on jednostkom rozwijać się, wykorzystywać własny potencjał, uczyć i przystosowywać.


Podaj nazwę procesu, którego dotyczy tekst.
.........................

O jednym ze zjawisk społecznych

Kiedyś […] Stany Zjednoczone słynęły jako kraj nieograniczonych możliwości, w którym bezustannie realizowały się kariery „od pucybuta do milionera”, a poszczególne rodziny dochodziły „z łachmanów do fortun” w ciągu zaledwie jednego pokolenia. Ale dzisiaj, jeśli urodziłeś się w rodzinie sytuującej się w najniższej 20-procentowej grupie dochodowej (dolny kwintyl), masz zaledwie 5-procentowe szanse na przedostanie się do górnego kwintyla, jeżeli nie zdobędziesz po drodze wyższego wykształcenia.

Mapa administracyjna Polski z gminami, w których wprowadzono język pomocniczy

O jednym ze zjawisk społecznych

O trzecim sektorze w sposób uzasadniony można mówić dopiero wówczas, gdy organizacje […] podejmują swą aktywność świadomie, zdając sobie sprawę z udziału w misji na rzecz podnoszenia jakości życia poszczególnych ludzi i społeczeństwa jako całości.


Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź.

Wykres. Odpowiedzi na pytanie: Która z poniższych opinii jest bliższa Pana(i) poglądom? (dane w procentach)

Kwietniowa reklama

O pozycji grup interesu z szarej strefy

W „państwie częściowo zawłaszczonym” nieformalne grupy interesu działające w szarej strefie gospodarczej korzystają z usług aktorów państwowych, którzy zostali skorumpowani. W przypadku „państwa klanowego” wspomniane grupy interesu (zwane klanami) zarządzają państwem jako aktorzy polityczni. Trudno zatem rozdzielić klan i państwo, politykę i gospodarkę, więc klany uzyskują znaczną bezkarność.


Podaj podobieństwo i różnicę w funkcjonowaniu opisanych w tekście nieformalnych grup interesu działających w szarej strefie w obu typach państw.

Podobieństwo – .........................
Różnica – .........................

Fragmenty fotografii paragonów

Informacja z karty do głosowania w wyborach w Rzeczypospolitej Polskiej

Tabele. Wybrane wyniki wyborów do Sejmu RP z drugiej dekady XXI wieku
(uwzględniono ugrupowania, które otrzymały ponad 5% głosów)

Formy demokracji bezpośredniej

Informacja 1. Obywatele mogą zgłosić projekt ustawy.
Informacja 2. Obywatele mają prawo do zablokowania wykonywania kwestionowanej przez nich ustawy.
Informacja 3. Grupa wyborców może żądać usunięcia ze stanowisk urzędników pochodzących z wyborów powszechnych, a o dymisji decydują obywatele w głosowaniu.

Fragment mapy politycznej Europy

O typie systemu politycznego

Ten system rządów opiera się na zasadzie […] uznającej, iż naczelną rolę w państwie winien pełnić parlament jako jedyna polityczna reprezentacja obywateli. […] Supremacja parlamentu jest zatem widoczna w każdym elemencie życia polityczno-ustrojowego […]. Do […] cech tego systemu rządów należą [też]: zależność polityczna rządu od parlamentu; brak prerogatyw politycznych ze strony głowy państwa. [Znanym współczesnym przykładem państwa o takim systemie jest Szwajcaria.]

Przepisy prawne z Konstytucji RP

Art. 158.1. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek […] wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów.
Art. 159.2. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.


Uzupełnij tekst – podaj właściwe nazwy: rodzaju wotum nieufności (1.), państwa (2.) oraz typu odpowiedzialności (3.).

Rozwiązanie przyjęte w art. 158 ust 1. nosi nazwę (1.) ......................... wotum nieufności. Jego pierwowzór występuje także w systemie politycznym jednego z sąsiadów Polski – w (2.) ......................... . Oba przytoczone przepisy prawne dotyczą (3.) ......................... odpowiedzialności Rady Ministrów lub jej członków.

Przepisy prawne z art. 235. Konstytucji RP

4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. […]
7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie […].


Porównaj możliwe działania Prezydenta RP w sytuacji, której dotyczą przytoczone przepisy prawne, oraz w sytuacji procedowania ustawy zwykłej – sformułuj dwa podobieństwa i dwie różnice.

Nazwy wybranych aktów prawnych będących źródłami prawa w Rzeczypospolitej Polskiej

1. Uchwała Rady Miejskiej Wrocławia w sprawie ogłoszenia wykazu kąpielisk […].
2. Ustawa […] o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy i ustawy o Służbie Więziennej.
3. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego programu „Dobry start”.
4. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

Przepisy prawne z Konstytucji RP dotyczące organów władzy sądowniczej

Przepisy dotyczące instytucji 1.: [S]prawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. [Stwierdza ważność] wyborów do Sejmu i Senatu[,] referendum ogólnokrajowego[,] wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej.

Przepisy dotyczące instytucji 2.: [S]kłada się z przewodniczącego, dwóch zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów na czas kadencji Sejmu. […] [O]dpowiedzialność konstytucyjną przed […] [tą instytucją] ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów […].

Przepisy dotyczące instytucji 3.: [O]rzeka w sprawach zgodności […] ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją […]. [R]ozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.


Do przepisów dotyczących każdej z instytucji podaj nazwę tej instytucji.

Instytucja 1. – .........................
Instytucja 2. – .........................
Instytucja 3. – .........................

O problemie z mieszkaniem

Marianna Macka, zamieszkała w Mińsku Mazowieckim przy ul. Krótkiej 12, wynajęła Olafowi Oskiemu swoje mieszkanie znajdujące się w tym samym mieście przy ul. Dworcowej 8/14 z dniem 1 marca 2019 roku. Olaf Oski płacił czynsz (należny z góry miesięcznie, płatny do 5. dnia każdego miesiąca) – ustalony w umowie na 1500 zł miesięcznie – przez sześć miesięcy. 1 września 2019 r. odmówił on płacenia czynszu i opuszczenia lokalu. 14 grudnia 2019 r. wynajmująca wysłała do niego pismo przedprocesowe z wezwaniem o zapłatę zaległości. Najemca 31 grudnia 2019 r. opuścił lokal, ale nie uregulował zaległego czynszu. W związku z tym wynajmująca skierowała sprawę do sądu.

Fragment pozwu

Przepisy prawne z kodeksu obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 96i. Mediator zapoznaje się z aktami sprawy i ma prawo sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów, chyba że uczestnik mediacji w terminie siedmiu dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji nie wyrazi zgody na zapoznanie się mediatora z aktami.
Art. 96j. § 1. Mediacja nie jest jawna.
§ 3. Propozycje ugodowe, ujawnione fakty lub oświadczenia złożone w toku mediacji nie mogą być wykorzystywane po jej zakończeniu, z wyjątkiem ustaleń zawartych w protokole z przebiegu mediacji.
Art. 96k. Mediator prowadzi mediację, dążąc do polubownego rozwiązania sporu, w tym przez wspieranie uczestników mediacji w formułowaniu przez nich propozycji ugodowych.

Przepisy prawne z kodeksów obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej

Przepis 1. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Przepis 2. Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator.
Przepis 3. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.


Do każdego przepisu prawnego podaj nazwę kodeksu, w którym został on zamieszczony.
Przepis 1. – .........................
Przepis 2. – .........................
Przepis 3. – .........................

Tekst. O prawach pozytywnych

Kategorię praw pozytywnych tworzą uprawnienia jednostki do uzyskania świadczeń na jej rzecz. Roszczenie to skierowane jest do społeczeństwa, które spłaca swój „dług” wobec jednostki za pośrednictwem państwa. Państwo wówczas ma obowiązek podejmowania działań, np. podziału wytworzonego dochodu narodowego, który umożliwiłby realizację prawa do świadczenia. Tak więc prawa tego rodzaju są prawami „poprzez państwo”.


Przepisy prawne z Konstytucji RP
Art. 41.1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. […]
Art. 61.1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów publicznych […].
Art. 68.1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
Art. 70.1. Każdy ma prawo do nauki. […]
Art. 77.1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.


Uzupełnij tekst – podaj właściwe numery.

Prawa II generacji, których dotyczy tekst, uregulowano m.in. w przytoczonych art. ......................... i .......................... .

Fragment mapy politycznej Europy i Azji

Fragment traktatu międzynarodowego

Artykuł 5. Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony […], udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej […].


Podaj pełną polską nazwę organizacji międzynarodowej funkcjonującej na mocy traktatu, którego fragment przytoczono.
.........................

O zbrojeniach w Korei Północnej i ich konsekwencjach

O konflikcie międzynarodowym

O konflikcie, który trwa od 1947 roku i nazywany jest „efektem niedokończonego podziału”, stało się głośniej, kiedy ukazała się książka S. Huntingtona pt. „Zderzenie cywilizacji”. Obszar, którego dotyczy konflikt, jest nie tylko terenem konfrontacji dwóch wrogich sobie państw. Potencjalne skutki takiej konfrontacji mogą być katastrofalne dla społeczności międzynarodowej, oba państwa dysponują bowiem bronią nuklearną. Obecnie obszar ten jest faktycznie podzielony – głównie między oba państwa znajdujące się w konflikcie. Mieszkańcy południowej części obszaru, którego dotyczy konflikt, są jego ofiarami, a znaczna ich część chce secesji.


Fragment mapy politycznej Azji
(państwa w granicach uwzględniających terytoria faktycznie administrowane)

Fragmenty map politycznych Europy i Azji (jasnoszarym kolorem zaznaczono państwa członkowskie Wspólnot Europejskich / Unii Europejskiej)

Przepisy prawne z Traktatu o Unii Europejskiej

Przepisy dotyczące instytucji 1.: [N]adaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne. […] W skład [tej instytucji] wchodzą [m.in.] szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich, jak również jej przewodniczący […].
Przepisy dotyczące instytucji 2.: [W]spiera ogólny interes Unii i podejmuje w tym celu odpowiednie inicjatywy. […] Wykonuje budżet i zarządza programami. Pełni funkcje koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające […].
Przepisy dotyczące instytucji 3.: [P]ełni, wspólnie z Parlamentem Europejskim, funkcje prawodawczą i budżetową. Pełni funkcje określania polityki i koordynacji […]. W [jej] skład […] wchodzi jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego z każdego Państwa Członkowskiego […].


Do przepisów dotyczących każdej z instytucji podaj nazwę tej instytucji.
Instytucja 1. – .........................
Instytucja 2. – .........................
Instytucja 3. – .........................

Rysunek satyryczny – relacje międzynarodowe według J. Goudersa

Wybierz jeden z podanych tematów i napisz wypracowanie.